سیب

مقدمه‌

سيب درختي يکي از مهم‌ترين ميوه‌هاي مناطق سردسيري و معتدله است که ميوه تازه و فرآورده‌هاي آن بزرگترين تجارت جهاني را در بين ميوه‌هاي باغي دارا مي‌باشد که با انجام اصلاحات توسط انسان‌ از دو هزار سال پيش تاكنون در پنج قاره دنيا انتشار يافته است. سيب‌هاي معمولي بيشتر از گونه‌هاي Malus-Pamila و Malus-Silvestris مي‌باشند كه رويشگاه طبيعي آن‌ها را اروپاي جنوبي، اروپاي شرقي، جنوب غربي آسيا، قفقاز و آسياي صغير مي‌دانند. تحقيقات نشان داده که سيب در ايران در جنگل‌هاي شمال آستارا تا گرگان و ارتفاعات ساحلي درياي خزر و دامنه‌هاي جنوبي البرز وجود داشته است‌. زيرگونه‌هاي اين سيب‌ها به‌نام Paradesic معروف به Medic بومي فلات ايران بوده و تا قفقاز، جنوب روسيه و آسياي صغير گسترش يافته است.

سيب‌ درختي در جهان

کل توليد سيب درختي جهان حدود 7/49 ميليون تن بوده که 2/58 درصد آن در 10 کشور توليد‌کننده اصلي محصولات باغي و مابقي در ساير کشورهاي جهان توليد گرديده است‌. بالاترين ميزان توليد سيب درختي به ترتيب متعلق به چين (14ميليون تن)‌، آمريکا (5 ميليون تن) و فرانسه (56/2 ميليون تن) مي‌باشد‌. جمهوري اسلامي ايران ششمين کشور توليد‌کننده سيب در جهان محسوب مي‌شو‌د.

سيب‌ درختي در ايران

ميزان توليد اين محصول در کشور ايران به‌طور متوسط حدود 2 ميليون تن بوده است که 4 درصد کل توليد سيب در جهان را تشکيل مي‌دهد. ايران با سطح توليدي در حدود 180،000 هکتار، توليدي بيش از 2 ميليون تن در سال از توليد سيب درختي جهان را به خود اختصاص داده است که اين امر نقش مهمي را در ايجاد اشتغال و اقتصاد کشاورزي مناطق وسيعي از کشور ايران ايفا مي‌نمايد.

عملکرد

متوسط عملکرد باغات سيب کشور بيش از 13،000 کيلوگرم در هکتار است که استان‌هايي مانند تهران، اردبيل، آذربايجان‌غربي، اصفهان، کهکيلويه و بويراحمد از متوسط عملکرد خوبي برخوردار هستند.

تغذيه

تغذيه صحيح و به‌موقع درختان سيب شادابي درخت و ميوه به همراه تناسب فيزيکي وکيفي مطلوب ميوه را تضمين مي‌کند. به‌علاوه تغذيه باعث افزايش ذخيره کربوهيدرات (مواد قندي) درجوانه‌هاي تشکيل‌دهنده برگ وگل و رشد مناسب و به‌موقع آن‌ها خواهد شد. ضمناً افزايش مقاومت گياه را در برابر سرما وساير تنش‌هاي محيطي در پي خواهد داشت.

کوددهي زمستانه

اين زمان از کوددهي (که مي‌تواند به روش پخش سطحي و چالکود باشد) مي‌تواند برخي از عناصر غذايي را براي ابتداي رشد در اختيار گياه قرار دهد. در صورت لزوم و پس از بررسي شرايط خاک، روش چالکود مي‌تواند علاوه بر در دسترس قرار دادن کودها در نزديکي ريشه تهويه مناسب را نيز براي ريشه گياه به همراه داشته باشد.

داشت

از جمله عمليات داشت، هرس شاخه‌هاي اضافي درختان سيب است. اين عمل باعث افزايش قدرت ريشه‌ها جهت رساندن مواد‌غذايي بيشتر به شاخه‌ها شده و در نهايت باعث افزايش تعداد ميوه‌ها و جلوگيري از ريزش آن‌ها مي‌گردد. لذا هرس ساليانه (و يا به‌طور منظم) براي درختان ضروري مي‌باشد.

درختان سيب را مي‌توان بر حسب چگونگي شکل تاج به فرم‌هاي مختلف گرد و پهن پرورش داد. منظور از درختان به فرم گرد تربيت آزاد شاخه‌هاي اصلي در جهات مختلف مي‌باشد. در بين فرم کروي فرم‌هاي ديگري با نام فرم‌هاي جامي، قيفي، مختلط و … قرار دارند.

سال اول: پس از کاشت نهال در صورت مناسب بودن شرايط از نظر فصل، آن‌ها را از ارتفاع 60 سانتي‌متري سر برداري مي‌نماييم.

سال دوم: در آن سال جوانه‌هاي موجود در طول60 سانتي‌متريي نهال رشد کرده و توليد شاخه مي‌نمايد.

برداشت

درختان سيب هر سال مستعد باردهي هستند، براي برداشت مناسب لازم است که تغذيه مناسب براي درخت اجرا شود و يا در سال‌آور (پر بار) به کم کردن بار درخت اقدام شود؛ تا موجب کاهش گلدهي براي سال بعد نگردد. کم کردن از بار درخت حتي خارج از زمان آن‌، به برداشت محصول قابل توجه درهرسال کمک مي‌کند. به‌طور کلي رسيدن ميوه روي درخت و شرايط نگهداري ميوه‌ها بعد از برداشت متفاوت مي‌باشد. سيب ميوه گوشتي با بافت‌هاي نسبتاً محکم مي‌باشد که برداشت آن برحسب نوع مصرف تا حدي متفاوت است.

ارقام زودرس سيب که به تابستانه معروفند و بيشتر مصرف تازه‌خوري دارند، داراي قابليت نگهداري کمتري در انبار مي‌باشند و اين ارقام را چند روز بعد از چيده شدن بايد به مصرف رسانيد. ارقام ديررس و به اصطلاح پاييزه سيب از اواخر تابستان و اوايل پاييز با توجه به عوامل ژنتيکي و محيطي و زماني که به حداکثر رشد و رنگ رسيده‌اند، بايد با مراقبت کامل برداشت شوند و به‌دليل اينکه شدت تنفس اين ميوه‌ها سريع نمي‌باشد مي‌توان آن‌ها را در شرايط انبارهاي کنترل شده با حفظ خواص مطلوب (رنگ، طعم و بافت) به مدت طولاني‌تر نگهداري نمود.

آفات، بيماري‌ها و علف‌هاي هرز سيب درختي

آفات

از جمله آفات درختان سيب مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:

• کرم سيب: حشره کامل شب پره‌اي است که با بال‌هاي جلويي به شکل ذوزنقه و به‌رنگ خاکستري است که بعد از تخم‌گذاري و تبديل شدن آن‌ها به لارو وارد بافت ميوه شده و هدف اصلي آفت، تغذيه از دانه سيب است و به همين خاطر پوست را سوراخ کرده و دالان‌هايي را به طرف دانه حفر مي‌کند. روش‌هاي مبارزه با اين آفت عبارتند از: 1) شخم زدن 2) هرس کردن 3) از بين بردن علف‌هاي هرز 4) جمع‌آوري ميوه‌هاي آلوده 5)
• کنه قرمز اروپايي
• شپشک
• مينوز لکه گرد سيب: اين آفت زمستان را به‌صورت شفيره داخل پوستك‌هاي تنه و شاخه‌هاي قطور درختان و داخل شكاف‌هاي موجود روي آن‌ها، محل انشعاب شاخه‌ها، داخل علف‌ها به سر مي‌برد. جفت‌گيري پروانه‌ها تقريباً بلافاصله بعد از خروج آن‌ها از پيله‌هاي شفيرگي آغاز و تخم‌ريزي نيز به فاصله كوتاهي صورت مي‌گيرد. از ساير آفات سيب مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:
• سرخرطومي سيب
• شته مويي سيب
• شته سبز سيب
• ليسه سيب
• کرم سفيد ريشه

بيماري‌ها

از جمله بيماري مهم باغات سيب مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:

• سفيدک سطحي سيب: علائم سفيدک سطحي روي برگ‌ها به‌صورت لکه‌هاي خاکستري تا سفيد ظاهر مي‌شود و برگ‌هاي جوان دچار پيچيدگي شده و نهايتا خشک مي‌شود.
• لکه سياه سيب: از لحاظ اقتصادي مهم‌ترين بيماري سيب است. اين بيماري در مناطقي که آب و هواي نيمه خشک دارند کمتر شايع است ولي در مناطقي که بهار خنک و مرطوبي دارند خسارت بيماري شديد بوده است.

از ديگر بيماري‌هاي درختان سيب مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:

• شانکر سپتوريايي سيب
• پوسيدگي ريشه و طوقه
• آتشک

علف‌هاي هرز

علف‌هاي هرز موجود در باغات سيب از جمله مشکلات قابل توجه مي‌باشند زيرا وجود گياهان اصلي چند ساله به‌عنوان درختان ميوه و در نتيجه عدم امکان به‌کارگيري تناوب زراعي منجر به ظهور علف‌هاي هرز مي‌شوند درحالي‌که باغ‌هاي جديدالاحداث به‌هيچ‌وجه قابليت رقابت مطلوب را با علف‌هاي هرز ندارند و نيازمند بکارگيري روش‌هاي کارآمد مديريتي هستند‌. اگرچه علف‌هاي هرز از جنبه افزايش تنوع زيستي در باغات مفيدند وليکن به‌خاطر داشته باشيد که آن‌ها براي کسب آب‌، مواد ‌غذايي و فضاي ريشه با درختان ميوه به رقابت برمي‌خيزند. همچنين بسياري از علف‌هاي هرز ميزبان آفات گياهي از جمله‌: شته‌ها‌، بيماري‌ها‌، نماتدها و ويروس‌ها هستند که قادر به ايجاد مشکلات مهمي براي درختان ميوه مي‌باشند.

از گونه‌هاي مختلف علف‌هاي هرز باغات سيب مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:

علف‌هاي هرز پهن‌برگ باغات سيب:

• سلمک
• کنگر وحشي
• پيچک صحرايي
• اسفناج وحشي
• تاج خروس
• علف خرس يا کاتوس

علف‌هاي هرز نازک‌برگ باغات سيب:

• قياق
• پاسپالوم
• مرغ
• ارزن وحشي